Podgorica, (MINA-BUSINESS) – Pandemija izazvana koronavirusom neminovno se odrazila na crnogorsku ekonomiju, i to neočekivano brzo i drastično, zbog čega je neophodno strukturno osvježiti i unaprijediti, kao i obezbijediti dostupnost povoljnih finansijskih sredstava, ocijenio je nekadašnji ministar finansija, Miroslav Ivanišević.
“Ekonomisti su, više ili manje, saglasni da je krajnje vrijeme da nešto treba uraditi u smislu unapređenja strateških pravaca razvoja i na promjeni strukture naše ekonomije, koja je pokazala izraženu ranjivost, s obzirom na pretežnu participaciju uslužnog sektora i visoku uvoznu zavisnost, čime su se iskristalisali limiti i ograničenja takve orijentacije”, rekao je Ivanišević agenciji Mina-business.
On smatra da svaka ozbiljna razvojna aktivnost zahtijeva jaku finansijsku podršku zbog koje je potrebno unaprijediti finansijski sistem i obezbijediti dostupnost povoljnih finansijskih sredstava.
“Očigledno je neophodno osmisliti promjene koje će pratiti korekcije u strukturi našeg privrednog sistema, inovacije prilagoditi specifičnostima i potrebama naše ekonomije i uobličiti rješenja koja prate savremene trendove u finansijskoj, ali i u čitavnom nizu povezanih oblasti”, kazao je Ivanišević, koji je nekadašnji potpredsjednik za finansijski sistem u Vladi, i raniji predsjednik Senata Državne revizorske institucije.
Prema njegovim riječima, ekonomska i socijalna realnost snažno usmjeravaju prema traženju rješenja za nastavak razvoja Crne Gore, sa posebnim akcentom na novo zapošljavanje.
“I mnoge druge zemlje intenzivno tragaju za novim rješenjima i modelima ekonomske i društvene budućnosti. Crna Gora ne smije da izgubi korak, treba realno sagledati domete do sada primjenjivane ekonomske politike i prakse, i kvalitetno se pozicionirati za buduće aktivnosti bazirajući se na pozitivnim iskustvima i komparativnim prednostima koje posjedujemo”, naveo je Ivanišević.
Činjenica je da je, i pored toga što je Crna Gora izgradila privlačan investicioni ambijent i što su ukupni iznosi direktnih stranih investicija značajni, učinak privlačenja investicija je ograničenog dometa, prvenstveno iz razloga što je priliv uglavnom bio usmjeren na bankarstvo, nekretnine i turizam, sa izuzetno ograničenim investicijama u realni sektor.
“Sad već možemo konstatovati da je velika većina ekonomista, ali i donosilaca političkih odluka, saglasna da je neophodno strukturno osvježiti i unaprijediti našu ekonomiju kako bi se uravnotežio raskorak između stvarnog i poželjnog. Ali, kakav god da bude obim i kvalitet mogućih strukturnih pomjeranja, i koja god da bude dinamika tih promjena, neophodno je stvoriti kvalitetnu osnovu za promjene i korekcije, prije svega u finansijskom sistemu Crne Gore koji bi omogućio kvalitetnije održavanje tekuće reprodukcije i afirmaciju razvojne funkcije naše ekonomije”, rekao je Ivanišević.
Ipak, čini se da postoji više analiza i generalnih preporuka, nego konkretnih predloga kroz realne projekte.
“Osnovno pitanje u vezi sa finansijskim sistemom je da li je on adekvatan da kvalitetno servisira funkcionisanje sadašnje, a posebno buduće ekonomije u Crnoj Gori. Ukoliko smo saglasni da Crna Gora, i sada i u budućnosti, ima dominantnu razvojnu ekonomiju, onda se može reći da, u ovom trenutku, nemamo efikasan sistem u odnosu na reproduktivne i naročito razvojne potrebe naše ekonomije”, naveo je Ivanišević.
Prema njegovim riječima, domaći finansijski sistem se, gotovo u potpunosti oslanja na poslovne banke, koje, kao i svugdje u svijetu, imaju limitiranu ulogu u razvojnoj funkciji zemlje.
“Izuzetak je Investiciono razvojni find (IRF), koji je posljednjih godina značajno povećao plasmane, po povoljnijim kamatama i sa dužim rokovima otplate kredita, ali sa još nedovoljnom obuhvatnošću u odnosu na potrebe privrede, i sa konceptom, tehnikama i procedurama pozajmljivanja koje su identične poslovnim bankama”, kazao je Ivanišević.
Izvori u poslovnim bankama su, kako je precizirao, kratkoročni, više se oslanjaju na depozite građana i privrede nego na sopstveni kapital, što po prirodi stvari znači da veoma malo mogu da idu u dugoročne investicione projekte.
“Banke su, uglavnom, visoko profitabilne, pretvorile su se u držaoce novca i vlasnike nekretnina, novac miruje u bankama i privreda se sporo pokreće, što se vidi po aktivnostima na berzi, dakle, ugroženi su i tekuća likvidnost i razvoj”, dodao je Ivanišević.
On je saopštio da analiza strukture depozitnog potencijala ukazuje na njegovu kratkoročnost i visoku oslonjenost na depozite. Neadekvatni izvori i nedostupnost srednjeročnog i dugoročnog finansiranja, ostaju ključan limitirajući faktor za rast i razvoj sektora malih i srednjih preduzeća, koji je presudan za razvoj ekonomije Crne Gore.
“Poslovne banke treba da se bave kratkoročnim kreditiranjem i poslovima sa stanovništvom, a da srednjeročne i dugoročne plasmane obezbjeđuju investiticioni fondovi i razvojne banke, čiji rad treba omogućiti, ali, naravno, i dobro kontrolisati. Apsurd našeg finansijskog sistema je da fondovi koji mogu da obezbijede dugoročne izvore ne mogu da plasiraju novac, a to mogu da rade poslovne banke koje takve izvore, uglavnom, nemaju, i ta djelatnost nije njihov prioritet”, objasnio je Ivanišević.
Sve u svemu, u uslovima neimanja emisione funkcije Centralne banke (CBCG), ograničenja fondovima da se bave plasmanima i činjenice da poslovne banke dominantno funkcionišu depozitima i/ili pozajmljenim sredstvima, a ne kapitalom, u okolnostima kada su crnogorski finansijski sektor gotovo u cjelini preuzeli stranci, Crna Gora mora unaprijediti i kreirati finansijski sistem koji će omogućiti unapređenje održavanja tekuće reprodukcije i afirmaciju razvojne funkcije, te koji će biti efikasan i u suštini više podržavati Vladine programe i politiku.
“Jednostavno, u savremenom svijetu se promijenila percepcija investitora i centara međunarodnog kapitala. Više nije dovoljno imati atraktivan poslovni ambijent. Danas se više cijeni kvalitet vladinih programa i politika, odnosno, povoljan investicioni ambijent više nije dovoljan za ulagače, oni žele čvrste i dobro usmjerene vladine programe i politike”, ocijenio je Ivanišević.
Prema njegovim riječima, suština je da Crna Gora u budućnosti pored oslanjanja na kapital komercijalnih banaka i stranih investitora treba da otvori kanale prema investicionim fondovima i investicionim i razvojnim bankama kod kojih postoji potencijal za dobijanje onoga što je najpotrebnije, a to je investicioni kapital.
“Potrebno se fokusirati na identifikovanje načina i pretpostavki za povlačenje finansijskog kapitala iz tih izvora i gradnju lokalne ‘infrastrukture’ za adekvatnu pripremu, praćenje i realizaciju projekata, sa jasnim znanjem šta su očekivani efekti od takvih investicija”, rekao je Ivanišević.
Mogućnost obezbjeđivanja takvog kapitala bi, kako smatra, predstavljala dodatni stimulans za strane investitore, a istovremeno bi relaksiralo domaće komercijalne banke, pokrenulo berzu i ubrzalo privredni razvoj.
“Tradicionalni investicioni instrumenti postaju nefleksibilni i nedovoljni da odgovore zahtjevima savremenog tržišta. U tom smislu, privatno-javno partnerstvo, razvoj tehnoparkova – biznis inkubatora, uz veću participaciju nauke i takozvano ‘crowding’ finansiranje, mogli bi da odgovore složenim društvenim izazovima. Ovi elementi mogli bi u sadejstvu mobilisati inovacije, talenat i kapital iz privatnog i javnog sektora, čime bi se afirmisala neophodna kreativnost u strukturnim promjenama”, kazao je Ivanišević.
On je saopštio da ‘crowding’ finansiranje na novim osnovama postavlja percepciju finansiranja i razvoja malog i srednjeg biznisa, jer investitor, uz pozajmljivanje novca, nudi i ekspertizu razvoja biznis ideje, a kao obezbjeđenje uzima akcije preduzeća umjesto kolaterala u novcu i nekretninama, čega gotovo da više i nema u Crnoj Gori, tako da su i investitori i vlasnik preduzeća zajedno motivisani da se biznis ideja pretoči u dobar i profitabilan proizvod i uslugu.
“Na taj način bi se mogli povezati pozitivni ekonomski efekti sa pozitivnim društvenim uticajem, što smatram posebno važnim, jer pozitivnu statistiku i ekonomske efekte u Crnoj Gori nije, barem u adekvatnoj mjeri, pratio i pozitivan društveni uticaj. Vjerujem da Crna Gora nema problem sa makroekonomskim modelom, ni sa investitorima za veće projekte”, smatra Ivanišević.
Crna Gora, kako je naveo, ima problem sa mikroekonomijom i mikromenadžmentom i ima potrebu da prenese težište sa ekonomije tražnje na ekonomiju ponude.
“Uz sve uspjehe i pozitivnu statistiku na makro planu, još nemamo adekvatan odraz na mikro planu”, dodao je Ivanišević.
On smatra da, uz već prepoznate prioritetne razvojne oblasti, kao što su, energetika, poljoprivreda, turizam i zdravstveni turizam, treba koristiti svoju teritoriju kao stratešku prednost, i posebno Luku Bar za povećanje ekonomske vitalnosti, kroz povezivanje trgovine, industrijske prerade i tranzita kroz lučku oblast, čime bi se podigla atraktivnost i konkurentnost Crne Gore neophodna za bolje regionalno i globalno pozicioniranje u biznisu.
