Sarajevo, (MINA-BUSINESS) – Države regije suočavaju se sa rasprostranjenom sivom ekonomijom koja veličinom od 30 odsto bruto domaćeg proizvoda (BDP) znatno premašuje prosjek Evropske unije (EU) od 17,1 odsto, pokazalo je istraživanje Centra za politike i upravljanje (CPU).
CPU je uradio opsežnu studiju pod nazivom Rasvjetljavanje ekonomije u sjeni: Istraživanje neformalne ekonomije u četiri države jugoistočne Evrope, koja se bavi ključnim aspektima sive ekonomije u Bosni i Hercegovini (BiH), Crnoj Gori, Hrvatskoj i Srbiji.
Studija je rezultat saradnje regionalnih ekonomskih eksperata i daje uvid u obim sivog tržišta robe i rada, kao i razloge iz kojih se ljudi upuštaju u nezakonite aktivnosti.
„Najzanimljiviji podaci i zaključci, koji daju jasnu sliku o problematici sive ekonomije regiona, su u segmentima rada na crno i kupovini bez dobijanja računa, te opravdavanju i kažnjavanju djelovanja u sivoj ekonomiji“, navodi se u saopštenju CPU.
Nalazi istraživanja ukazuju da je u sve četiri države prisutan rad „na crno“ i djelimično neprijavljeni rad, koji znači da se dio plate isplaćuje u koverti.
Istraživanje je pokazalo da 25,8 odsto građana Srbije poznaje bar jednu osobu koja radi na crno ili dio plate prima u koverti, dok u ostale tri države taj procenat varira od 16,3 odsto u Hrvatskoj do 18,7 odsto u Crnoj Gori.
„Rad na crno ili djelimično neprijavljeni rad je osjetljiva tema, što bi značilo se da su stvarne stope vjerovatno više. Istraživanja ukazuju i da 41,3 odsto građana Srbije predstavlja potencijalnu neprijavljenu radnu snagu, dok procenti u ostale tri države variraju od 29,2 odsto u BiH do 35,5 odsto u Crnoj Gori“, navodi se u saopštenju.
Odnosno, manje od polovine populacije regije bi obavljalo aktivnosti striktno u formalnoj ekonomiji kada bi im prihodi značajno pali, ili kada bi im se finansijska situacija pogoršala.
Rezultati istraživanja ukazuju i na visoku učestalost neformalne kupovine roba i usluga.
Podaci pokazuju da 32,3 odsto građana Crne Gore nabavlja robu i usluge bez dobijanja računa, a u ostale tri države taj procenat varira od 20,5 odsto u BiH do 28,8 odsto u Srbiji.
„Oko 25 odsto populacije regije opravdava rad na crno i kupovinu bez dobijanja računa. Ako osoba djeluje u okruženju u kojem je rašireno opravdavanje neformalnog djelovanja, veća je i vjerovatnoća da će se ta osoba upustiti u aktivnosti u domenu sive ekonomije“, dodali su iz CPU.
Veća vjerovatnoća uočavanja i više kazne obeshrabruju upuštanje u neformalne aktivnosti.
Ipak, više od 40 odsto populacije regije nema povjerenja u rad inspekcija pri otkrivanju rada na crno i neformalne kupovine.
Takođe, više od 40 odsto populacije regije smatra da su sankcije blage za otkrivanje takvog djelovanja.
„Siva ekonomija negativno utiče na prikupljanje javnih prihoda, te tako i na kvalitet i dostupnost javnih usluga, odnosno, dolazi do smanjenja budžetskih sredstva za obrazovanje, zdravstvo, socijalna davanja, kulturu, te za sve ostale usluge koje država pruža, a koje se finansiraju iz poreza“, rekli su iz CPU.
Njeno postojanje u ovim razmjerima predstavlja prepreku za značajniji ekonomski rast i izgradnju kvalitetnijeg života svakog građana.
„Smanjenje obima sive ekonomije bi posljedično imalo pozitivne ekonomske efekte po tržišta zemalja regiona. Kako bi se to postiglo potreban je niz strukturnih reformi, da bi se građani uvjerili da vrijedi dati doprinos državnoj kasi, a neophodno je i podizanje svijesti samih građana“, zaključuje se u saopštenju.
Izrada izvještaja finansira se iz granta PMI IMPACT, inicijative za dodjelu sredstava koju vodi Philip Morris International (PMI).
Istraživanje je sprovedeno u zemljama regiona putem anketiranja 4,06 hiljada punoljetnih ispitanika tokom maja i juna 2019. godine. Zasniva se na analizi percepcije i stavova prema kvalitetu institucija, nivou oporezivanja, otkrivanju i kažnjavanju nelegalnih radnji, kao i poreskom moralu, odnosno pravdanju djelovanja u sivoj ekonomiji.
