Kao što je već poznato, Ustavni sud Crne Gore je, na sjednici održanoj 19. oktobra 2023. godine, većinom glasova, donio je Odluku o ukidanju odredbe člana 17. stav 1. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.
Iako je za ocjenu ustavnosti te odredbe Zakona, podnijeto više predloga i inicijativa, od jula 2020. godine, o kojima je javnost upoznata, a njihovi podnosioci, u međuvremenu, više puta urgirali za donošenje odluke po tim podnescima, uslijedio je orkestrirani napad na Ustavni sud zbog donošenja navedene odluke, kao da Ustavni sud prvi put ukida odredbu nekog zakona zbog nesaglasnosti s Ustavom i potvrđenim i objavljenim međunarodnim ugovorima i kao da donosilac tog zakona nema nikakvu mogućnost da pitanje koje je bilo predmet uređivanja neustavne odredbe Zakona uredi saglasno s Ustavom.
Naravno da je Ustavni sud za svojih šezdeset godina rada ukinuo odredbe brojnih zakona, pa se nije desio ,,smak svijeta’’, već je zakonodavac pitanja koja su bila predmet uređivanja tih odredaba zakona uredio na drugačiji – ustavan način, saglasno sa stavovima Ustavnog suda izraženim u odlukama.
Tako je Ustavni sud, davne 1984. godine, ukinuo odredbe Zakona o radnim odnosima i Zakona o državnoj upravi, kojima su za prestanak radnog odnosa, po sili zakona, bili propisani različiti uslovi za žene i muškarce u odnosu na godine života i radnog staža. Ustavni sud je tada utvrdio da ,,kada se ustanovljavaju uslovi u pogledu ostvarivanja i ograničavanja prava, obaveza i odgovornosti radnih ljudi i građana, pa i prava na rad, u tom slučaju ti uslovi moraju biti jednaki za žene kao i za muškarce’’.
Interesantno je da sada, iako niko, osim sudija Ustavnog suda, nije bio bliže upoznat s ustavnopravnim razlozima za donošenje odnosne odluke, pojedinci i sindikalne i druge organizacije navedenu odluku Ustavnog suda kvalifikuju kao ,,bezumnu’’, ,,nakaradnu’’, ili kao ,,doprinos daljem urušavanju Ustavnog suda’’, a da je prethodno nijesu ni pročitali. Za takve stavove i ocjene ne navode nikakve ustavnopravne, ni konvencijske razloge, već samo paušalne razloge praktične prirode, pokušavajući da opravdaju očiglednu neravnopravnost, odnosno nejednakost osiguranika, u zavisnosti od pola.
Pri tom, iznose se netačne informacije, da će ,,zaposleni u Crnoj Gori od danas (misli se na dan donošenja Odluke) pravo na penziju moći da ostvare isključivo ukoliko imaju 40 godina staža osiguranja’’, kao i da ,,Ustavni sud zanemaruje i obrazloženja presuda Evropskog suda za ljudska prava u sličnim predmetima’’.
Vodi se, dakle, jedna neprimjerena kampanja protiv Ustavnog suda od onih koji nijesu našli za shodno da se prvo upoznaju sa ustavnopravnim razlozima sadržanim u obrazloženju Odluke, pa da je nakon toga komentarišu. Cilj te kampanje je očigledan – vršenje pritiska na Ustavni sud da promijeni svoju odluku.
Interesantno je, a istovremeno je i neshvatljivo da se, od onih koji se deklarišu kao ,,borci’’ za ljudska prava, u konkretnom slučaju, vodi negativna kampanja protiv Odluke Ustavnog suda kojom je utvrđena neustavnost odredbe Zakona kojom su propisani nejednaki (različiti) uslovi za sticanje prava na starosnu penziju, u zavisnosti od pola osiguranika/ce (žene i muškarci). Umjesto da ,,borci’’ za ljudska prava ,,ustanu’’ u odbranu prava na ravnopravnost – jednakost muškaraca i žena u njihovim pravima, oni su ,,ustali’’ protiv odluke Ustavnog suda kojom se ta prava štite ne samo Ustavom već i potvrđenim i objavljenim međunarodnim ugovorima.
No, vodile su se i ranije kampanje protiv pojedinih odluka Ustavnog suda, pa se, kasnije, nakon čitanja istih odluka shvatilo da je Ustavni sud imao i dao ubjedljive ustavnopravne razloge za svoje odluke.
Odluka nije donijeta ni olako, ni ishitreno. Nasuprot tome, Odluka je dugo i analitično pripremana i zasnovana je na svestrano analiziranim relevantnim odredbama Ustava, kao i potvrđenim i objavljenim međunarodnim ugovorima, i to:
-Međunarodnom paktu o građanskim i političkim pravima;
-Međunarodnom paktu o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima;
-Konvenciji o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena;
-Evropskoj Konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda;
-Protokolu broj 12 uz Evropsku Konvenciju;
-Povelji o osnovnim pravima Evropske unije;
-Ugovoru o Evropskoj uniji;
-Ugovoru o funkcionisanju Evropske unije;
-Direktivi Evropske unije, 79/7/EEC, od 19. decembra 1978. godine, o progresivnoj implementaciji principa jednakog tretmana za muškarce i žene po pitanjima socijalnog osiguranja;
i -Direktivi Evropskog parlamenta i Savjeta Evropske unije, 2006/54/EC, od 5. jula 2006. godine, o primjeni načela jednakih mogućnosti i jednakog postupanja prema muškarcima i ženama u pitanjima zapošljavanja i rada.
Ustavni sud je imao u vidu i normativna rješenja u uporednim zakonodavstvima država u regionu (Republika Srbija, Republika Hrvatska i Federacija Bosne i Hercegovine), kojima su propisane iste godine života za muškarca i ženu osiguranika, kao uslov za sticanje prava na starosnu penziju.
Takođe, u obrazloženju Odluke je navedeno i analizirano više presuda Evropskog suda za ljudska prava i Evropskog suda pravde, u kojima je izražen stav o ,,granicama slobodne procjene države ugovornice’’, prilikom odlučivanja o opštim mjerama socijalne, odnosno penzione politike, kao i zabrane diskriminacije po osnovu pola i zaštite rodne ravnopravnosti (Grudić protiv Srbije, Presuda, od 17. aprila 2012. godine, zahtjev broj 31925/08, Villis protiv Ujedinjenog kraljevstva, Presuda, od 11. juna 2002. godine, predstavka broj 36042/97, Komisija Evropskih zajednica protiv Republike Italije, Presuda, od 13. novembra 2008. godine, C-46/07 ECLI: EU:C:2008:618, Komisija Evropskih zajednica protiv Grčke Republike, Presuda, od 26. marta 2009. godine, C-559/07, ECLI:EU:C:2009:198, i Evropska komisija protiv Republike Poljske, Presuda, od 5. novembra 2019. godine, C-192/18, ECLI:EU:C:2019:924).
Ustavni sud je, u suštini, stao na stanovište, izraženo u navedenoj odluci, da je zakonodavac, propisujući osporenom odredbom člana 17. stav 1. Zakona da ,,osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 66 godina života (muškarac), odnosno 64 godine života (žena) (…)’’, povrijedio ustavne principe o zabrani diskriminacije, jednakosti svih pred zakonom i rodnoj ravnopravnosti, iz odredaba člana 1., člana 8. stav 1., člana 17. stav 2. i člana 18. Ustava Crne Gore, člana 14. Evropske Konvencije i člana 1. Protokola broj 12 uz Evropsku Konvenciju, jer je kao zakonski kriterijum za sticanje prava osiguranika na starosnu penziju propisao različit broj godina života isključivo u zavisnosti od ličnog svojstva osiguranika, tj. biološke karakteristike – pola i na taj način osiguranike doveo u međusobno neravnopravan položaj u pogledu ispunjavanja uslova za sticanje prava na starosnu penziju, odnosno muškarcima i ženama – osiguranicima propisao različite uslove za sticanje prava na starosnu penziju, čime je neposredno, po osnovu pola, diskriminisao osiguranike (muškarce i žene) na koje se ta odredba odnosi. Pri tom, Ustavni sud je imao u vidu i činjenicu da obrazloženje Predloga zakona o Izmjenama i dopunama Zakona, kojim je propisano predmetno normativno rješenje, ne sadrži kvalifikovani javni interes, kao ni objektivno i razumno opravdanje za utvrđivanje različitih starosnih granica za sticanje prava na starosnu penziju, u zavisnosti od pola osiguranika. Pored toga, Ustavni sud je imao u vidu i činjenicu da se pravo na starosnu penziju stiče na osnovu rada i uplate doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje po istoj stopi, propisanoj za sve osiguranike, nezavisno od pola.
U odnosu na navode da ,,propisivanje niže starosne granice za žene u odnosu na muškarce predstavlja mjeru pozitivne diskriminacije žena’’, Ustavni sud je zauzeo stav da iz odredaba člana 8. st.1. i 2., člana 17. stav 2. i člana 18. Ustava, člana 157. stav 4. Ugovora o funkcionisanju Evropske unije, uvodne izjave broj 22. Direktive Evropskog parlamenta i Savjeta Evropske unije 2006/54/EC i prakse Evropskog suda pravde, proizilazi da bi uspostavljanje različitih uslova za adresate Zakona u zavisnosti od njihovog pola, imalo objektivno i razumno opravdanje, koje bi se moglo smatrati ,,pozitivnom diskriminacijom’’, trebalo da bude usmjereno samo na sprječavanje ili nadoknađivanje nedostataka u profesionalnom životu žena, radi osiguranja pune jednakosti muškaraca i žena u profesionalnom životu, i time doprinijelo da žene svoj radni vijek žive ravnopravno sa muškarcima. Nasuprot tome, u konkretnom slučaju, osporenom odredbom člana 17. stav 1. Zakona utvrđeni su različiti uslovi za muškarce i žene u pogledu godina života potrebnih za sticanje prava na starosnu penziju, po osnovu pola, a ne pitanja koja se tiču poboljšanja položaja žena u njihovom profesionalnom životu, zbog čega se, po stavu većine sudija Ustavnog suda, rješenje iz člana 17. stav 1. Zakona o PIO ne može smatrati normativnim rješenjem uspostavljenim u cilju ,,pozitivne diskriminacije’’ žena osiguranica, u smislu odredaba člana 8. stav 2. Ustava, člana 157. stav 4. Ugovora o funkcionisanju Evropske unije, uvodne izjave 22. Direktive Evropskog parlamenta i Savjeta Evropske unije 2006/54/EC i prakse Evropskog suda pravde.
Na kraju, ukazujemo da odredba Zakona (ili drugog opšteg pravnog akta) za koju Ustavni sud utvrdi da nije u saglasnosti sa Ustavom i potvrđenim i objavljenim međunarodnim ugovorima prestaje da važi danom objavljivanja odluke Ustavnog suda u ,,Službenom listu Crne Gore’’, a ne danom donošenja odluke, kako se to u javnosti projektuje.
Podsjećamo, takođe, da u slučaju utvrđivanja neustavnosti odredbe Zakona, kao u konkretnom slučaju, obaveza je Vlade Crne Gore da predloži zakonodavcu donošenje nove odredbe zakona, usaglašene sa Ustavom.
Napominjemo, iako je to javnosti poznato, da je, do sada, svim sudijama Ustavnog suda, kojima je funkcija prestala zbog ispunjenja uslova za starosnu penziju, ta funkcija prestala nakon što su ispunili uslove za prestanak radnog odnosa po sili zakona, nakon konstatacije Skupštine, pa samim tim ne može biti ni govora o ličnim razlozima sudija Ustavnog suda za ukidanje odredbe člana 17. stav 1. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju.
Sa ovim saopštenjem Ustavni sud završava svaku dalju javnu polemiku u vezi predmetne odluke.
